Czym jest jod?

Jod to pierwiastek odkryty w 1812 roku przez francuskiego chemika Bernarda Courtoisa. Nazwa pochodzi od greckiego słowa „joaides”, co oznacza fioletowy. Jod to pierwiastek naturalnie występujący w otaczającej nas przyrodzie, zarówno w powietrzu, wodzie, glebie, jak również organizmach żywych. Rodzicom małych dzieci zaleca się wakacje nad morzem, ponieważ mikroklimat panujący przy słonych zbiornikach wodnych sprzyja wdychaniu dużych ilości jodu. Co więcej, wszelkie organizmy żywe występujące w morzach i oceanach są cennym źródłem jodu.

Właściwości jodu

Jod jest pierwiastkiem występującym w przyrodzie w formie stałej. To niebiesko-czarna substancja krystaliczna, która po pogrzaniu ulega procesowi sublimacji, czyli przejściu z postaci stałej do postaci gazowej, z pominięciem stanu cieczy. Sublimacji jodu towarzyszą charakterystyczne, fioletowe opary o bardzo wyrazistym, drażniącym zapachu. To jeden z powodów, dla których jod zawdzięcza swoją nazwę greckiemu słowu joaides, oznaczającemu fioletowy. Jod zbierający się na chłodnej powierzchni zostanie ponownie zestalony w procesie resublimacji. Jod słabo rozpuszcza się w wodzie i dlatego, w celu uzyskania cieczy stosuje się roztwór jodku potasu.

Jaką rolę odgrywa jod w organizmie?

Pierwiastek jest nieprzypadkowo kojarzony ze zdrową i sprawnie funkcjonującą tarczycą. Ponad 75% całego jodu w naszym organizmie znajduje się właśnie w tarczycy, biorąc udział w produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Prawidłowe stężenie tych hormonów ma bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu. Oto niektóre z funkcji, za które odpowiadają hormony tarczycy, które mogą się wytwarzać jedynie przy udziale jodu:

• Prawidłowy rozwój i funkcjonowanie serca, mięśni, nerek, przysadki mózgowej oraz układu nerwowego,
• Synteza białka,
• Prawidłowa przemiana materii,
• Produkcja energii,
• Oddychanie komórkowe,
• Utrzymanie optymalnej temperatury ciała w procesie termogenezy,
• Udział w procesach decydujących o kondycji skóry, włosów i paznokci.

Biorąc pod uwagę, w jak wielu obszarach funkcjonowania naszego organizmu bierze udział jod, jego niedobory mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji. Z drugiej strony, nadmiar jodu również nie jest wskazany. Poza udziałem w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, jod ma duży wpływ na utrzymanie prawidłowych funkcji poznawczych. Jego niedobory mogą skutkować wahaniami nastroju oraz mniejszą odpornością na stres. Niedobory tego pierwiastka są szczególnie groźne w okresie dziecięcym i nastoletnim, gdy ciało wciąż znajduje się w fazie intensywnego rozwoju.

Prawidłowe stężenie jodu w organizmie człowieka wynosi od 20 do 50 µg, jednak dzienne zapotrzebowanie na jod w przypadku dorosłego człowieka wynosi 150 do 300 µg. Okazuje się, że wiele osób jest narażonych na skutki jodu, biorąc pod uwagę, że występuje on w produktach, które nie zawsze regularnie goszczą w naszej diecie. Reasumując, jod w naszym organizmie odpowiada przede wszystkim za prawidłową pracę tarczycy, w wieku dziecięcym jest niezbędny do rozwoju ważnych narządów i układów, a ponadto ma duży wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego.

Co jest źródłem jodu?

Jod można dostarczać do organizmu wraz z pożywieniem, wodą pitną, a także powietrzem. W tym ostatnim przypadku są to jednak śladowe ilości, chyba, że żyjemy na terenach nadmorskich, gdzie stężenie jodu w powietrzu jest znacznie większe. Jeśli chodzi o wodę pitną, w ten sposób można dostarczyć do swojego organizmu 10-20% dziennego zapotrzebowania. Resztę należy dostarczyć wraz z pożywieniem, ewentualnie z suplementami diety. Bogatym źródłem jodu może być sól morska. I tu dochodzimy do klucza w prawidłowym dawkowaniu. Otóż w ten pierwiastek bogate są wszystkie mikroorganizmy żyjące w słonych wodach oceanów oraz mórz. Poniżej prezentujemy najbardziej wartościowe, ale również najłatwiej dostępne źródła jodu:

• Jodowana sól kuchenna – 2290 µg / 100 gram produktu,
• Kapusta morska (modrak morski) – 300 µg / 100 gram produktu,
• Kalmary – 200 µg / 100 gram produktu,
• Świeży dorsz i świeży mintaj – ok. 100-110 µg / 100 gram produktu,
• Krewetki – 100 µg / 100 gram produktu,
• Flądra, łosoś, tuńczyk (świeże) – ok. 50 µg / 100 gram produktu,
• Makrela wędzona – 40 µg / 100 gram produktu,
• Żółtko kurzego jaja – 35 µg / 100 gram produktu (wiele zależy od klasy i pochodzenia),
• Ser edamski tłusty – 30 µg / 100 gram produktu,
• Sardynki i tuńczyk w oleju – 25 µg / 100 gram produktu,
• Szpinak i brokuły – ok. 10 – 15 µg / 100 gram produktu,
• Płatki owsiane – 6 µg / 100 gram produktu.

Reasumując, w jod bogate są przede wszystkim produkty „morskie”, takie jak: ryby, owoce morza, a także niektóre algi i glony. To kolejny argument, który dowodzi, jak istotną kwestią jest uwzględnianie tego typu produktów w codziennej diecie. Warto zauważyć, że najbardziej wartościowym źródłem
„poza morskim” jest kurze żółtko, które zawiera ponad dwukrotnie mniej jodu od mintaja, dorsza czy krewetek. Możemy zatem stwierdzić, że popularną przyczyną niedoboru jodu jest dieta uboga w ryby, a także inne produkty morskiego pochodzenia.

Prawidłowe dawkowanie jodu

Zgodnie z Normami Instytutu Żywności i Żywienia z 2017 roku jesteśmy w stanie podać zalecaną dzienną podaż jodu dla dzieci i dorosłych. Normy te prezentują się następująco:

• Dzieci poniżej 5 roku życia – 90 µg dziennie,
• Dzieci w wieku 6 – 12 lat – 120 µg dziennie,
• Dzieci powyżej 12 roku życia i osoby dorosłe – 150 µg dziennie,
• Kobiety w ciąży – 200 – 220 µg dziennie,
• Kobiety karmiące – 290 µg dziennie.

Ciężko jest jednak podać precyzyjne ilości na podstawie indywidualnych potrzeb każdego człowieka. Należy bowiem pamiętać, że w tarczycy znajduje się tzw. jod stabilny, który utrzymuje się na zbliżonym poziomie wynoszącym ok. 10-20 µg. Aby uzyskać precyzyjne dzienne zapotrzebowanie, od powyższych norm należałoby zatem odjąć ilość jodu stabilnego. Jednakże zbadanie poziomu jodu w tarczycy jest bardzo trudne i wymaga skomplikowanych badań. Jednocześnie, warto zajrzeć do norm, które uwzględniają czynniki środowiskowe. Osoby mieszkające na terenach nadmorskich mogą przyjmować nieco mniej jodu wraz z pożywieniem, ponieważ spore ilości tego pierwiastka dostają się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem.

Niedobór jodu – objawy i skutki

Niedobór jodu to problem występujący cos powszechnie u osób, których dieta jest uboga w ryby, warzywa oraz produkty morskie. Objawy niedoboru jodu są bardzo zbliżone do tych, jakie występują przy niedoczynności tarczycy, jako iż oba te problemy mogą być od siebie zależne. Oto najczęściej występujące objawy świadczące o niedostatecznym spożywaniu jodu:

• przebieranie na wadze pomimo prawidłowego bilansu kalorycznego,
• nieuzasadnione uczucie chłodu,
• przesuszona skóra bardziej podatna na różnego rodzaju dolegliwości,
• brak energii i uczucie wewnętrzne rozbicia utrzymujące się przez dłuższy okres czasu,
• wahania nastroju oraz stany depresyjne,
• problemy z pamięcią i koncentracją.

O ile chwilowe niedobory jodu nie są groźne, o tyle niedobór utrzymujący się przez dłuższy okres czasu może nieść ze sobą bardzo poważne skutki, a mianowicie: niedoczynność i przerost tarczycy, podatność na liczne choroby układu nerwowego, guzki na tarczycy, a także zwiększone ryzyko raka żołądka. W przypadku dzieci, utrzymujący się niedobór jodu skutkuje zaburzeniami i spowolnieniem rozwoju fizycznego, a także obniżeniem poziomu inteligencji.

Przeczytaj więcej artykułów z kategorii Zdrowie

Jod w diecie – co powinna jeść osoba z jego niedoborem?

Jod to jeden z tych mikroelementów, który przekonuje nas o tym, jak ważne jest regularne spożywanie ryb oraz innych produktów morskich. To właśnie w nich zawarte są największe ilości tego pierwiastka. Najbardziej wartościowym źródłem są kalmary. W 100 gramach tego produktu może znajdować się nawet 200 µg jodu, a zatem ponad 130% dziennego zapotrzebowania. Bogate w jod są również: krewetki, mintaj, dorsz, tuńczyk, łosoś, makrela czy okoń. Jeśli chodzi o warzywa, niewielkie ilości jodu zawierają: rzodkiewka, sałata, burak, ziemniaki, a także ogórki. Z nabiału, spore ilości jodu zawierają kurze jaja, a zwłaszcza proszek jajeczny.

Innym sposobem na wyeliminowanie niedoborów jodu w diecie mogą być suplementy diety. Tutaj należy jednak pamiętać o tym, że nawet najlepszy suplement powinien być traktowany jedynie jako uzupełnienie, a nie zamiennik zdrowej i dobrze zbilansowanej diety. Przykładem naturalnego suplementu diety z jodu mogą być chociażby kapsułki wykonane z alg morskich.

Jakie są skutki nadmiaru jodu w diecie?

Nadmiar mikroelementów w diecie również nie jest pożądany i może prowadzić do mniej lub bardziej poważnych dolegliwości. Nie inaczej jest w przypadku jodu. Sporadyczne przekraczanie dziennego zapotrzebowania nie powinno mieć jednak poważnych konsekwencji, ponieważ większość osób dobrze toleruje nadmiar tego pierwiastka. Problemy mogą wystąpić natomiast u osób z chorobami immunologicznymi tarczycy. Skutkiem może być nadczynność tarczycy objawiająca się nadmiernym wydzielaniem śluzu w oskrzelach, a także wzmożoną aktywnością gruczołów ślinowych. O nadmiarze jodu mogą świadczyć także problemy i zmiany skórne.

W przypadku bardzo poważnego przekroczenia dziennego zapotrzebowania na jod może dojść do ostrego zatrucia jodem. Taki stan rzeczy objawia się: pieczeniem w ustach, żołądku i gardle, zaburzonym rytmem serca, wymiotami, biegunką oraz białkomoczem. W większości przypadków zatrucie jodem ustępuje samoistnie w przeciągu kilku godzin, ale w przypadku bardzo intensywnych objawów potrzebna jest pilna konsultacja z lekarzem.

Przeczytaj też:
Produkty z największą ilością witaminy E
Produkty z największą ilością witaminy B
Produkty z największą ilością witaminy D

Sprawdź więcej artykułów z kategorii lifestyle na portalu NoweMedium